From International Milk Genomics Consortium
By Sandeep Ravindran in SPLASH! Milk science Update April 2015
เรียบเรียงโดย พญ. ศิริพัฒนา ศิริธนารัตนกุล
งานวิจัยก่อนหน้านี้แสดงให้เห็นว่า ร่างกายปลดปล่อย สัญญาณทางเคมีชนิดพิเศษ ซึ่งช่วยกำจัดการติดเชื้อ การศึกษาชิ้นใหม่ ชี้ว่ามีสัญญาณทางเคมีชนิดหนึ่งในน้ำนมแม่ ซึ่งช่วยเร่งการซ่อมแซมเนื้อเยื่อในร่างกาย และมีการงอกใหม่ (regeneration) รวมทั้งช่วยลดการติดเชื้อ การค้นพบ โมเลกุลใหม่ๆเหล่านี้ อาจช่วยให้เราเข้าใจคุณสมบัติ และประโยชน์ของน้ำนมแม่ได้ดีขึ้น นำไปสู่การรักษาโรคติดเชื้อ และโรคอื่นๆในมนุษย์ด้วยวิถีทางใหม่ๆ
น้ำนมแม่ พยาธิตัวแบนที่งอกเนื้อเยื่อขึ้นมาใหม่เองได้ และ หนูที่ติดเชื้อโรค มีอะไรที่เหมือนกัน? คำตอบอาจนำไปสู่ความเข้าใจเรื่องคุณสมบัติที่เป็นประโยชน์ในน้ำนมแม่ และอาจนำไปสู่การรักษาโรคด้วยวิธีใหม่ๆ
ในการศึกษาชิ้นใหม่ Charles Serhan และ คณะ จาก Brigham and Woman’s Hospital ได้จำแนกสัญญาณเคมีชนิดใหม่ ซึ่งช่วยแก้ปัญหาโรคติดเชื้อ และเร่งการงอกใหม่และซ่อมแซมเนื้อเยื่อ 1 ทีมของเขาแยกโมเลกุลเหล่านี้ได้จาก 3 แหล่ง คือ น้ำนมแม่ , หนูที่มีการติดเชื้อที่หายเองได้ และ พยาธิตัวแบนที่งอกเนื้อเยื่อเองได้ที่มีชื่อว่า planaria
“เมื่อมีอันตรายต่อเนื้อเยื่อ หรือมีเชื้อแบคทีเรียเข้ามาบุกรุก ปฏิกริยาเบื้องต้นคือ การรวบรวมเซลล์ให้มาที่นั่น” Serhan นักชีวเคมี และ พยาธิวิทยา อธิบาย ปฏิกริยาอักเสบที่ควบคุมไม่ได้ จะให้เกิดโรคต่างๆ เช่น โรคหัวใจ หอบหืด ถ้าหาวิธีการหยุดปฏิกริยาอักเสบได้ ก็จะช่วยรักษาโรคเหล่านี้ได้ด้วย
งานวิจัยก่อนหน้านี้ของ Serhan แสดงให้เห็นว่า ขบวนการที่จะแก้ไข การอักเสบเป็น ขบวนการต่อเนื่องที่ทำให้เกิดขึ้นได้โดย โมเลกุลที่เรียกว่า SPM ( Specialized Pro-resolving Mediators) เป็นสิ่งค้นพบและหลักคิดใหม่” Serhan กล่าว
SPM เป็นโมเลกุลเล็กๆ ที่เกิดขึ้นที่ตำแหน่งที่มีการอักเสบ เพื่อจะกำจัดแบคทีเรียและเศษเซลล์ออกไป จากที่ตรงนั้น และกระตุ้น ขบวนการลดการอักเสบ ในการศึกษาเร็วๆนี้อีกการศึกษาหนึ่ง พบว่า การใช้ SPM ควบคุมการอักเสบ ยังช่วยให้เนื้อเยื่อมีการงอกขึ้นมาใหม่ด้วย
การศึกษาในหนูทดลองที่มีการอักเสบและหายได้เอง คณะผู้วิจัยได้แยกเอา chemical signal ออกมาได้ และนำมาศึกษาว่าจะทำให้มีการงอกใหม่ของเนื้อเยื่อได้หรือไม่ จึงได้เอาพยาธิตัวแบนที่ชื่อ planaria ซึ่งมีความสามารถพิเศษในการงอกส่วนของร่างกายขึ้นมาใหม่ได้หลังจากถูกตัดขาดออกไป
นำมาทดลองตัดครึ่งตัวพยาธิ และดูว่าการใส่สาร signal นี้ลงไปจะทำให้งอกใหม่เร็วขึ้นหรือไม่ และเขาก็พบว่าตัวพยาธิงอกหัวขึ้นมาใหม่ได้เร็วกว่า ถ้าใส่ chemical signal นี้ลงไป
เขาศึกษาดูโมเลกุลที่ช่วยการงอกใหม่นี้ และพบว่าเป็น lipid-protein conjugate เรียกว่า sulfide-conjugated product 1 และ 2 ( SC 1 and 2) ขั้นตอนต่อไป เขามองหาว่ามี chemical signal คล้ายๆกันนี้ในน้ำนมแม่หรือไม่ เพราะเขาเชื่อว่า “น้ำนมแม่มักจะมีสารสำคญๆอยู่ในนั้นเสมอๆ” ทีมของเขาประสบความสำเร็จในการแยก chemical signal จากน้ำนมแม่ ซึ่งเป็นโมเลกุลที่สามารถกระตุ้นการงอกใหม่ของ planaria ได้ นับเป็นการค้นพบทางชีววิทยาที่สำคัญ
เรายังไม่สามารถพิสูจน์ได้จริงๆ ว่าโมเลกุลจะทำให้มีการงอกใหม่ของเนื้อเยื่อ หรืออวัยวะได้ แต่เราก็พอมองได้ว่ามีขบวนการงอกใหม่ในทารก ในช่วงชีวิตที่มีการเจริญเติบโตพัฒนาอย่างมาก
ทีมวิจัยมีเหตุผลที่จะเชื่อได้ว่าอาจจะ มีsignal เหล่านี้ในน้ำนมแม่ น้ำนมแม่มีสารอาหาร และส่วนประกอบมากมายที่มีบทบาทในการพัฒนาการ และภูมิคุ้มกันของทารก
การศึกษาหนึ่งพบ SPM บางชนิดในน้ำนมแม่
ยิ่งไปกว่านั้น SPM (รวมทั้ง SC 1และ2) สังเคราะห์ขึ้นจากสารตั้งต้นของกรดไขมัน เช่น DHA (DOCASA HEXANOIC ACID) ซึ่งมีบทบาทในการพัฒนาระบบประสาท และมีปริมาณมากในน้ำนมแม่ ถึงแม้จะมีการเติม Dha ลงในนมผง FDAก็ยังไม่ประกาศชัดเจนว่าการเติมนั้นจะเกิดประโยชน์จริงหรือไม่
Serhan ยังศึกษาการใช้ SPM ในการรักษาโรค เขาพบว่ามันช่วยฆ่าเชื้อแบคทีเรีย ชื่อ E.Coli 11โดยการช่วยกันกับระบบภูมิคุ้มกันของร่างกาย ในการฆ่าเชื้อโรค SPM มีความแตกต่างจากสารต้านการอักเสบอื่นๆคือ SPM ไม่กดการทำงานของระบบภูมิคุ้มกันในร่างกาย จึงไม่ทำให้ร่างกายติดเชื้อได้ง่ายขึ้น
อีกคำถามหนึ่งคือ บทบาททางธรรมชาติของโมเลกุลเหล่านี้ในน้ำนมแม่ คืออะไร เรายังไม่มีคำตอบที่เฉพาะเจาะจง แต่เราอาจจะคาดคิดได้จากการศึกษาวิจัยเหล่านี้ว่า “ เป็นเรื่องที่น่าตื่นเต้น ที่พบว่าอาจจะมีสารเหล่านี้ในน้ำนมแม่ เพื่อช่วยการเจริญพัฒนาของเนื้อเยื่อ” และ นอกจากน้ำนมแม่จะมีสารภูมิคุ้มกันหลายชนิดแล้ว ยังมีโมเลกุลSPM ( SC 1และ 2) ที่อาจมีความสำคัญต่อการพัฒนาระบบภูมิคุ้มกันของทารก
นี่จึงเป็นอีกเหตุผลหนึ่งที่จะบอกว่า “น้ำนมแม่มีคุณประโยชน์นับอเนกอนันต์”