นมแม่กับการคุมกำเนิด
โดย พญ. ยุพยง แห่งเชาวนิช
การคุมกำเนิดในช่วงที่ให้นมลูกอยู่นั้น คุณแม่จำเป็นต้องศึกษาข้อดีข้อเสียของแต่ละวิธีอย่างเข้าใจ และเลือกใช้ให้เหมาะสม เพื่อให้ได้ผลตามต้องการค่ะ
ที่สำคัญต้องเน้นการคุมกำเนิดที่ไม่ส่งผลต่อการให้นมแม่ด้วย ซึ่งได้แก่…
1. การให้นมลูก
เป็นวิธีคุมกำเนิดตามธรรมชาติที่มีประสิทธิภาพอยู่ในช่วง 6 แรกเท่านั้น โดย
• ต้องให้นมแม่อย่างเดียว โดยไม่เสริมนมผสม น้ำ หรืออาหารอื่นๆ
• ต้องให้ลูกดูดนมจากเต้าบ่อยๆ ห่างกันไม่เกิน 6 ชั่วโมง และต้องให้ในช่วงกลางคืนด้วย เพราะการดูดนมเป็นการกระตุ้น การหลั่งฮอร์โมนโปรแลกติน ซึ่งมีฤทธิ์ยับยั้งการตกไข่ได้ดี
• ต้องใช้การคุมกำเนิดแบบอื่นเสริมด้วย หากมีประจำเดือน เพราะแสดงว่ารังไข่เริ่มทำงานและอาจมีไข่ตก
2. ยาคุมกำเนิด มี 2 ชนิด คือ กินกับฉีด(ฝัง)
ยาคุมกำเนิดชนิดเม็ดมี 2 แบบ คือ
• โปรเจสเตอโรนอย่างเดียว (ยาที่ใช้ในบ้านเราได้แก่ Exluton)
เหมาะสำหรับการใช้ใน 6 เดือนแรก เพราะไม่มีฤทธิ์กดการหลั่งน้ำนม และไม่ทำให้คุณภาพของน้ำนมเปลี่ยนแปลง แต่ทั้งนี้คุณแม่จะต้องให้นมลูกได้เต็มที่ด้วย
ข้อพึงระวัง คือ ยาตัวนี้ออกฤทธิ์ทำให้มูกที่ปากมดลูกข้นเหนียว ทำให้เชื้ออสุจิว่ายเข้าไปในโพรงมดลูกไม่ได้ ไม่กดการตกไข่ จึงต้องกินยาทุกวันและตรงเวลา หากผิดเวลาเกิน 3 ชั่วโมงแล้วล่ะก็ คุณแม่ต้องใช้การคุมกำเนิดวิธีอื่นร่วมด้วย ถึงจะได้ผลค่ะ
• ฮอร์โมนรวม (เอสโตรเจน + โปรเจสเตอโรน)
ยาคุมกำเนิดชนิดนี้ควรเริ่มเมื่อน้ำนมแม่สร้างเต็มที่แล้ว คือ หลังคลอด 6 สัปดาห์ แต่บางรายพบว่า การสร้างน้ำนมลดลง ถ้ามีอาการเช่นนี้ควรหยุดยาทันที และปรึกษาแพทย์เพื่อเปลี่ยนวิธีคุมกำเนิด ถ้าจะป้องกันปัญหานี้ แนะนำให้ใช้ยาคุมกำเนิดชนิดนี้หลังคลอด 6 เดือนไปแล้ว
ยาคุมกำเนิดชนิดฉีด / ยาฝังคุมกำเนิด (โปรเจสเตอโรนอย่างเดียว)
เริ่มใช้ได้ตั้งแต่ 4-6 สัปดาห์หลังคลอด ทั้งชนิดฉีด(คุมได้ 12 สัปดาห์) และยาฝัง(คุมได้ 3 ปี) มีฤทธิ์กดการตกไข่ จึงคุมกำเนิดได้ผลดีกว่ายาคุมชนิดกินที่มีโปรเจสเตอโรนอย่างเดียว
3. ห่วงคุมกำเนิด
ห่วงนี้จะไปขัดขวางการฝังตัวของตัวอ่อน และทำลายตัวอสุจิในโพรงมดลูก ซึ่งปัจจุบันห่วงมีขนาดเล็กลง และมีประสิทธิภาพในการคุมกำเนิดสูง คุมได้นานถึง 6 ปี
4. การทำหมัน
เป็นวิธีคุมกำเนิดที่ดีที่สุด หากคุณพ่อเป็นฝ่ายทำหมันเสียเอง ก็จะสะดวกและเจ็บน้อยกว่าค่ะ
5. ถุงยางอนามัย
เหมาะสำหรับคุณแม่ที่ไม่ต้องการใช้ยาใดๆ หรือใส่ห่วง หรือแพ้ยาคุมกำเนิด แต่วิธีนี้ต้องอาศัยความร่วมมือจากคุณพ่อที่จะต้องใช้อย่างถูกต้องด้วยนะคะ ถึงจะได้ผล
นอกจากนี้ ยังมีการหลั่งน้ำอสุจิภายนอกช่องคลอด การใส่ยาฆ่าเชื้ออสุจิหลังร่วมเพศ หรือการใส่ถุงยางอนามัยสตรี ซึ่งสามารถทำได้แต่ก็ต้องระวังอย่างมาก เพราะมีความเสี่ยงต่อการตั้งครรภ์สูง
แม้มีหลากหลายวิธี แต่จะให้ดีควรเลือกที่ไม่มีผลข้างเคียงต่อการให้นมลูก หรือหากมีบ้างก็ควรมีช่องทางให้เสี่ยงน้อยที่สุด ที่สำคัญคุณแม่กับคุณพ่อต้องปรึกษาและตัดสินใจร่วมกันนะคะ ทั้งนี้เพื่อผลการคุมกำเนิดที่มีประสิทธิภาพค่ะ